زمان استفاده از قارچ کش در درختان میوه به فازهای رشد درخت، چرخه زندگی قارچهای بیماریزا و شرایط محیطی بستگی دارد و باید با دقت برای پیشگیری و کنترل مؤثر بیماریها برنامهریزی شود.
مدیریت بیماریهای قارچی در باغات میوه، یکی از مهمترین چالشهای باغداران و کشاورزان است. قارچها میتوانند خسارات جبرانناپذیری به محصولات وارد کرده و کیفیت و کمیت میوه را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. برای مبارزه مؤثر با این عوامل بیماریزا، استفاده از قارچکشها ضروری است، اما نکته کلیدی در اثربخشی این سموم، رعایت زمان استفاده از قارچ کش در درختان میوه است. سمپاشی نادرست نه تنها بینتیجه خواهد بود، بلکه میتواند منجر به مقاومت قارچها، آلودگی محیط زیست و هدر رفت منابع شود. در این راهنمای جامع از مجله دشت سرو، به بررسی دقیق زمانبندی صحیح استفاده از قارچکشها در مراحل مختلف رشد درختان میوه میپردازیم تا به حداکثر اثربخشی، سلامت و باردهی باغ خود دست یابید.
چرا زمانبندی قارچکشی در درختان میوه اهمیتی حیاتی دارد؟
انتخاب زمان قارچ کشی درختان میوه نه تنها به نوع قارچکش، بلکه به درک عمیق از بیولوژی گیاه و عامل بیماریزا بستگی دارد. هر مرحله از چرخه زندگی درخت میوه و هر دوره از شیوع بیماریهای قارچی، نیازمند رویکردی خاص در سمپاشی است. بیتوجهی به این زمانبندی میتواند کارایی قارچکشها را به شدت کاهش داده و حتی به درخت آسیب برساند.

درک چرخه زندگی قارچهای بیماریزا
قارچهای بیماریزا دارای چرخه زندگی مشخصی هستند که شامل مراحل تولید اسپور، جوانهزنی، نفوذ به بافت گیاه، رشد و تولید مثل میشود. شناخت این مراحل به ما کمک میکند تا بهترین زمان سمپاشی درختان میوه را برای هدف قرار دادن نقاط ضعف قارچ و جلوگیری از گسترش آن انتخاب کنیم. برای مثال، برخی قارچکشها بر روی اسپورها مؤثرند و باید پیش از جوانهزنی آنها استفاده شوند، در حالی که برخی دیگر بر قارچهای مستقر در بافت گیاه اثر دارند.
فازهای حساسیت درخت به بیماری
درختان میوه در طول چرخه رشد خود، فازهای مختلفی از حساسیت به بیماریهای قارچی را تجربه میکنند. جوانههای در حال بیداری، گلها و میوههای تازه تشکیل شده، اندامهایی بسیار حساس هستند که نیاز به محافظت ویژه دارند. یک برنامه قارچ کشی درختان میوه باید این فازها را در نظر بگیرد تا از عفونتهای اولیه و خسارات جبرانناپذیر جلوگیری شود.
نقش عوامل محیطی در شیوع بیماری
عوامل محیطی نظیر رطوبت، دما و تهویه نقش بسیار مهمی در شیوع و گسترش بیماریهای قارچی دارند. بسیاری از قارچها در شرایط رطوبت بالا و دمای معتدل بهترین شرایط رشد را پیدا میکنند. پایش دقیق این عوامل به باغداران کمک میکند تا زمانهای پرخطر برای سمپاشی پیشگیرانه را شناسایی کنند. مجله دشت سرو همواره بر اهمیت پایش شرایط آب و هوایی تأکید دارد.
تفاوت پیشگیری و درمان در قارچکشی
قارچکشی میتواند به دو صورت پیشگیرانه و درمانی انجام شود. سمپاشی پیشگیرانه، قبل از بروز علائم بیماری و با هدف جلوگیری از استقرار قارچ صورت میگیرد و معمولاً کارایی بالاتری دارد. در حالی که سمپاشی درمانی پس از ظهور علائم انجام میشود و هدف آن مهار بیماری و جلوگیری از گسترش بیشتر آن است. رویکرد غالب و مؤثر، همواره پیشگیری است.
مراحل کلیدی رشد درخت میوه و زمانهای طلایی قارچکشی
برای ایجاد یک تقویم سمپاشی درختان میوه کارآمد، باید با مراحل کلیدی رشد درخت و نیازهای هر مرحله آشنا بود. در ادامه به این مراحل و بهترین زمان قارچکشی در هر فاز میپردازیم:
مرحله ۱: فصل خواب – سمپاشی زمستانه درختان میوه
فصل خواب که از اواخر پاییز پس از ریزش کامل برگها شروع شده و تا اواخر زمستان قبل از بیداری درخت ادامه دارد، یکی از مهمترین زمانها برای سمپاشی زمستانه درختان میوه است. هدف اصلی در این مرحله، نابودی عوامل بیماریزا و تخم آفاتی است که در زمستان پنهان شدهاند.
قارچکشهای توصیه شده در این فاز شامل ترکیبات مسی (مانند بردوفیکس و اکسیکلرور مس) و روغن ولک (به تنهایی یا همراه با قارچکشها) هستند. این ترکیبات در کنترل بیماریهایی مانند شانکرها، گالهای باکتریایی و لکههای برگی زمستانگذران بسیار مؤثرند.
مرحله ۲: تورم جوانه و قبل از جوانه زنی – سم پاشی قبل از جوانه زنی درختان میوه
با گرم شدن هوا در اواخر زمستان و اوایل بهار، جوانهها متورم شده اما هنوز باز نشدهاند. این زمان برای سم پاشی قبل از جوانه زنی درختان میوه حیاتی است تا از جوانههای در حال بیداری در برابر عفونتهای اولیه محافظت شود. قارچکشهای مسی، گوگرد و برخی قارچکشهای سیستمیک اولیه در این فاز توصیه میشوند.
بیماریهایی مانند پیچیدگی برگ هلو، لکه سیاه سیب و بادزدگی گلابی از جمله اهداف اصلی سمپاشی در این مرحله هستند. استفاده از قارچکش در این زمان، یک لایه حفاظتی محکم برای شروع فصل رشد فراهم میکند.
مرحله ۳: قبل از گلدهی
زمانی که برگهای اولیه ظاهر شده و غنچهها در حال تشکیل هستند، اما هنوز گلها باز نشدهاند، زمان مناسب برای سمپاشی قبل از گلدهی است. هدف در این مرحله، پیشگیری از بیماریهایی است که گل و در نتیجه میوه را تحت تأثیر قرار میدهند. از باز شدن برگهای اولیه تا قبل از باز شدن ۱۰% گلها، زمان ایدهآل برای این سمپاشی است.
ترکیبات تماسی و سیستمیک متناسب با بیماریهای رایج در منطقه برای کنترل بیماریهایی مانند سفیدک پودری و پوسیدگی قهوهای (مونیلیوز) استفاده میشوند.
مرحله ۴: گلدهی – محدودیتها و استثنائات
مرحله گلدهی به دلیل نقش حیاتی گردهافشانها (به ویژه زنبورها)، یکی از حساسترین زمانها برای سمپاشی است. سمپاشی در این فاز باید با احتیاط فراوان و تنها در صورت شیوع شدید بیماریهای مؤثر بر گلها انجام شود. در این صورت، باید از قارچ کش مناسب درختان میوه که کمخطر برای گردهافشانها هستند (مانند برخی ترکیبات گوگردی یا بیولوژیک) و با مشورت متخصص استفاده کرد. بیماری سوختگی شکوفه از جمله بیماریهایی است که ممکن است در این زمان هدف قرار گیرد.
در زمان گلدهی، اولویت اصلی حفظ گردهافشانها است؛ هرگونه سمپاشی باید با احتیاط فراوان و با استفاده از قارچکشهای کمخطر انجام شود.
مرحله ۵: پس از ریزش گلبرگها
بلافاصله پس از ریزش ۷۵ تا ۹۰ درصد گلبرگها، زمانی حیاتی برای محافظت از میوههای تازه تشکیل شده و برگهای جوان است. در این فاز، میوهها آسیبپذیرترین حالت خود را دارند و محافظت از آنها در برابر عفونتهای قارچی از اهمیت بالایی برخوردار است.
ترکیبی از قارچکشهای سیستمیک و تماسی با طیف اثر گسترده برای کنترل لکه سیاه، سفیدک پودری، پوسیدگی میوه و لکههای برگی در این مرحله توصیه میشود.
مرحله ۶: رشد میوه – رعایت دوره کارنس قارچ کش
در طول فصل رشد و همزمان با توسعه میوه، سمپاشیهای متوالی با رعایت فواصل زمانی و دوره کارنس قارچ کش ضروری است. دوره کارنس، حداقل فاصله زمانی بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول است که برای تضمین سلامت مصرفکننده باید دقیقاً رعایت شود. قارچکشهای محافظ یا سیستمیک با دوره کارنس کوتاه و مؤثر در این فاز به کار میروند.
این سمپاشیها برای کنترل بیماریهایی مانند لکه سیاه، سفیدک پودری، آنتراکنوز و پوسیدگیهای انبارداری انجام میشوند.
مرحله ۷: پس از برداشت
پس از برداشت میوه و قبل از خزان کامل برگها در اواخر تابستان تا پاییز، میتوان سمپاشیهایی را با هدف کاهش بار آلودگی برای فصل آینده و تقویت درخت انجام داد. ترکیبات مسی یا برخی قارچکشهای سیستمیک در این زمان برای مقابله با شانکرها و لکههای برگی استفاده میشوند. این اقدام به سلامت عمومی درخت در فصل بعدی کمک شایانی میکند.
جدول جامع زمانبندی و نوع قارچکش برای درختان میوه پرکاربرد
در این بخش، یک جدول تفصیلی برای زمان استفاده از قارچ کش در درختان میوه پرکاربرد ارائه میشود تا راهنمایی عملی و سریع برای باغداران باشد.
| نوع درخت میوه | مرحله رشد/فصل | بیماریهای رایج هدف | قارچکشهای پیشنهادی | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|---|
| سیب و گلابی | خواب زمستانه
تورم جوانه غنچه صورتی/سفید ریزش گلبرگ رشد میوه پس از برداشت |
لکه سیاه، سفیدک پودری، آتشک، شانکر | بردوفیکس، اکسیکلرور مس، روغن ولک
ترکیبات مسی، گوگرد مانکوزب، کلروتالونیل، استروبیلورینها تریآزولها، سیستمیکهای با طیف وسیع کاربندازیم، کاپتان ترکیبات مسی |
سمپاشی زمستانه حیاتی است.
در این مرحله از گوگرد اجتناب شود. پیشگیری از عفونتهای اولیه گل. حفاظت از میوههای جوان. رعایت دوره کارنس. کاهش بار آلودگی برای سال بعد. |
| هلو، شلیل و زردآلو | خواب زمستانه
تورم جوانه غنچه صورتی ریزش گلبرگ رشد میوه |
پیچیدگی برگ هلو، پوسیدگی قهوهای، لکه غربالی، شانکر | بردوفیکس، روغن ولک
ترکیبات مسی کلروتالونیل تیوفانات متیل، استروبیلورینها مانکوزب، کاپتان (با رعایت دوره کارنس) |
کنترل پیچیدگی برگ هلو در خواب.
حفاظت از جوانهها. پیشگیری از پوسیدگی گلها. محافظت از میوههای تازه. مدیریت بیماریهای میوه. |
| گیلاس و آلبالو | خواب زمستانه
قبل از گلدهی ریزش گلبرگ رشد میوه پس از برداشت |
لکه برگی گیلاس، پوسیدگی قهوهای، سفیدک پودری | ترکیبات مسی، روغن ولک
کاپتان، کلروتالونیل تریآزولها، استروبیلورینها مانکوزب (با رعایت دوره کارنس) کلروتالونیل، ترکیبات مسی |
نابودی اسپورهای زمستانگذران.
پیشگیری از عفونت گلها. حفاظت از میوههای جوان و برگها. پایش مستمر بیماری. کاهش آلودگی اولیه برای سال بعد. |
| بادام | خواب زمستانه
تورم جوانه باز شدن گلها (با احتیاط) تشکیل میوه |
لکه آجری، شانکر، سفیدک پودری | ترکیبات مسی، روغن ولک
بردوفیکس، گوگرد سیستمیکهای کمخطر برای گردهافشانها مانکوزب |
کنترل بیماریهای زمستانگذران.
حفاظت از جوانهها. در صورت لزوم و با دقت. محافظت از میوه تا برداشت. |
| گردو و پسته | تورم جوانه
قبل از گلدهی پس از ریزش گلبرگ رشد میوه |
بلایت گردو، آنتراکنوز، گموز پسته، سفیدک پودری | ترکیبات مسی، فوزتیل آلومینیوم
استروبیلورینها تریآزولها، مانکوزب سیستمیکهای با دوره کارنس مناسب (مثل لونا) |
حفاظت از جوانهها.
مهم برای کنترل بلایت و آنتراکنوز. کلیدی برای حفظ کیفیت محصول. رعایت دوره کارنس (۳۵ تا ۶۰ روز برای برخی). |
| انگور | تورم جوانه
ظهور ۵-۶ برگ قبل از گلدهی پس از گلدهی غوره شروع رسیدن |
سفیدک پودری، سفیدک دروغی، آنتراکنوز، پوسیدگی بوتریتیس | ترکیبات مسی
گوگرد، مانکوزب متالاکسیل، استروبیلورینها کاپتان مخلوطهای سیستمیک و تماسی قارچکشهای با دوره کارنس کوتاه |
پیشگیری از عفونتهای اولیه.
کنترل قوی سفیدکها. محافظت از خوشه. حفظ سلامت انگور. اهمیت پایش مستمر. کاهش پوسیدگی میوه. |
| انار | قبل از گلدهی
پس از گلدهی تشکیل میوه رشد میوه |
لکه برگی، پوسیدگی میوه، آنتراکنوز | هگزاکونازول، کاربندازیم
تیوفانات متیل، کلروتالونیل مانکوزب |
پیشگیری از عفونتهای اولیه.
کنترل بیماریهای گل. حفاظت از میوه جوان. پایش منظم و تکرار سمپاشی (هر ۷-۱۰ روز). |
راهبردهای کلیدی برای قارچکشی مؤثر و پایدار در باغ
یک برنامه قارچ کشی درختان میوه موفق، فراتر از دانستن زمان و نوع قارچکش است. رعایت اصول و راهبردهای کلیدی، اثربخشی سمپاشی را به حداکثر رسانده و به پایداری باغ کمک میکند.

تشخیص دقیق بیماری
قبل از هرگونه سمپاشی، باید از نوع عامل بیماریزا اطمینان حاصل کنید. علائم بیماری قارچی درختان میوه میتوانند مشابه آفات یا کمبودهای تغذیهای باشند. تشخیص نادرست، منجر به استفاده از قارچکش نامناسب و هدر رفت هزینه و زمان میشود. در صورت عدم اطمینان، مشاوره با کارشناسان کشاورزی مجله دشت سرو ضروری است.
انتخاب قارچکش مناسب: تماسی، سیستمیک یا بیولوژیک
برای مدیریت تلفیقی آفات (IPM) در قارچ کشی، انتخاب صحیح قارچکش بسیار مهم است. قارچکشهای تماسی (محافظ) برای پیشگیری و فازهای اولیه عفونت مناسباند، زیرا روی سطح گیاه میمانند. قارچکشهای سیستمیک پس از جذب توسط گیاه، در بافتها حرکت کرده و هم نقش درمانی و هم پیشگیرانه دارند. قارچکشهای بیولوژیک نیز بر پایه میکروارگانیسمهای مفید عمل کرده و برای رویکردهای پایدار و باغداری ارگانیک مناسباند. تفاوت قارچ کش تماسی و سیستمیک در زمان مصرف در این است که تماسیها باید قبل از آلودگی استفاده شوند تا لایه حفاظتی ایجاد کنند، در حالی که سیستمیکها میتوانند پس از آلودگی نیز به دلیل جذب درمانی عمل کنند.
مدیریت مقاومت
استفاده مکرر از یک نوع قارچکش با مکانیسم عمل ثابت، منجر به بروز مقاومت در قارچها میشود. برای جلوگیری از این پدیده، باید از چرخش قارچکشها با مکانیسمهای عمل متفاوت استفاده کرد. همچنین، استفاده از مخلوطهای ترکیبی (تماسی + سیستمیک) و پایش منظم سوابق سمپاشی برای شناسایی زودهنگام مقاومت، از راهکارهای مؤثر است.
دوز مصرف و رعایت دقیق دستورالعمل
همیشه برچسب محصول قارچکش را با دقت مطالعه کنید و دوز مصرفی و فواصل سمپاشی را دقیقاً رعایت کنید. مصرف بیش از حد، نه تنها کارایی را افزایش نمیدهد، بلکه ممکن است به گیاه آسیب رسانده و محیط زیست را آلوده کند. مصرف کمتر از حد نیاز نیز ممکن است منجر به کنترل ناقص بیماری و بروز مقاومت شود.
شرایط آب و هوایی
برای فواید سمپاشی به موقع درختان میوه، سمپاشی باید در هوای آرام، بدون وزش باد شدید و در زمانی که بارندگی پیشبینی نمیشود، انجام شود. بهترین زمان برای سمپاشی، ساعات خنک روز (صبح زود یا عصر) است تا تبخیر کاهش یابد و قارچکش به خوبی روی گیاه بنشیند.
کالیبراسیون و پوشش کامل
اطمینان از عملکرد صحیح سمپاش و پوشش یکنواخت تمامی بخشهای درخت (برگها، شاخهها، تنه و میوهها) ضروری است. کالیبراسیون منظم تجهیزات سمپاشی به توزیع یکنواخت و مؤثر قارچکش کمک میکند. بسیاری از اشتباهات رایج در قارچ کشی درختان میوه مربوط به عدم پوشش کافی است.
پوشش کامل و یکنواخت تمامی اندامهای درخت، کلید اثربخشی قارچکشهاست؛ اطمینان از کالیبراسیون صحیح سمپاش و سمپاشی در هوای آرام ضروری است.
مدیریت تلفیقی آفات
رویکرد IPM شامل استفاده از مجموعهای از روشها برای کنترل آفات و بیماریها است. هرس مناسب، تغذیه متعادل، انتخاب ارقام مقاوم، بهداشت باغ و پایش مستمر، همگی به کاهش نیاز به قارچکشها کمک میکنند. قارچکشها باید به عنوان بخشی از این برنامه جامع و نه تنها راهحل، به کار روند.
دوره کارنس
رعایت دقیق دوره کارنس قارچ کش برای تضمین سلامت مصرفکننده و جلوگیری از باقیمانده سموم در میوه بسیار مهم است. این دوره، فاصله زمانی مشخصی بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول است و باید به آن کاملاً پایبند بود.
ایمنی شخصی و محیط زیست
هنگام کار با قارچکشها، استفاده از لوازم حفاظتی شخصی شامل ماسک، دستکش، عینک و لباس مناسب ضروری است. همچنین، دفع صحیح پسماندهای سمپاشی و ظروف خالی قارچکشها برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و منابع آب بسیار اهمیت دارد.
انواع قارچکشها و کارکرد آنها در زمانهای مختلف
شناخت انواع قارچ کش مناسب درختان میوه و مکانیسم عمل آنها به انتخاب درست در زمانهای مختلف کمک میکند:
قارچکشهای محافظ
این قارچکشها پس از سمپاشی بر روی سطح برگها و میوهها قرار میگیرند و مانع از جوانهزنی اسپورهای قارچ و نفوذ آنها به داخل بافت گیاه میشوند. ترکیبات مسی (بردوفیکس، اکسیکلرور مس)، گوگرد، مانکوزب و کلروتالونیل از این دستهاند. این قارچکشها عمدتاً برای پیشگیری و در فازهای اولیه بیماری و همچنین در سمپاشیهای زمستانه کاربرد دارند و با بارندگی شسته میشوند.
قارچکشهای سیستمیک
قارچکشهای سیستمیک توسط گیاه جذب شده و در سراسر بافتهای آن (آوندها) توزیع میشوند. این ویژگی به آنها امکان میدهد تا بیماریهای داخلی گیاه را نیز کنترل کنند و مقاومت بیشتری در برابر شستشو با باران دارند. استروبیلورینها (مانند آزوکسیاستروبین)، تریآزولها (مانند هگزاکونازول) و بنزیمیدازولها (مانند کاربندازیم) از انواع سیستمیک هستند. این قارچکشها هم نقش درمانی و هم پیشگیرانه دارند و در فازهای رشد فعال گیاه استفاده میشوند.
قارچکشهای بیولوژیک
این دسته از قارچکشها بر پایه میکروارگانیسمهای مفید (مانند باکتریها یا قارچهای خاص) یا ترکیبات طبیعی عمل میکنند. آنها با رقابت با قارچهای بیماریزا، تولید آنتیبیوتیک یا تقویت دفاع طبیعی گیاه، بیماری را کنترل میکنند. قارچکشهای بیولوژیک برای باغداری ارگانیک و کاهش ریسک مقاومت مناسباند، اما معمولاً کندتر عمل کرده و به شرایط محیطی حساسترند.
برای کنترل پایدار بیماریهای قارچی، چرخش بین قارچکشهای تماسی، سیستمیک و بیولوژیک با مکانیسمهای عمل متفاوت، ضروری است.
سوالات متداول
آیا سمپاشی زمستانه با ترکیبات مسی، برای همه درختان میوه ضروری و مفید است؟
بله، سمپاشی زمستانه با ترکیبات مسی برای اغلب درختان میوه جهت کاهش بار آلودگی زمستانگذران و پیشگیری از بیماریهای اولیه فصل رشد بسیار مفید و ضروری است.
چگونه میتوانم بدون آسیب رساندن به زنبورها و سایر گردهافشانها، درختان میوهام را در زمان گلدهی از بیماریهای قارچی محافظت کنم؟
در زمان گلدهی، فقط در صورت ضرورت و با مشورت متخصص، از قارچکشهای کمخطر برای گردهافشانها مانند برخی ترکیبات گوگردی یا بیولوژیک، و ترجیحاً در ساعات پایانی روز که فعالیت زنبورها کمتر است، استفاده کنید.
اگر بلافاصله پس از سمپاشی باران ببارد، آیا باید مجدداً قارچکشی را تکرار کنم و چه زمانی؟
اگر باران بلافاصله پس از سمپاشی ببارد، اثربخشی قارچکش (به ویژه تماسی) کاهش مییابد؛ پس از خشک شدن برگها و ارزیابی شدت بارندگی، ممکن است نیاز به تکرار سمپاشی باشد، اما حتماً دوره کارنس قارچ کش و حداکثر تعداد دفعات مجاز را رعایت کنید.
علائم اصلی مقاومت قارچهای بیماریزا به یک قارچکش خاص چیست و چگونه میتوان از بروز آن جلوگیری کرد؟
علائم مقاومت شامل کاهش تدریجی اثربخشی قارچکش، نیاز به افزایش دوز یا تکرار سمپاشی است؛ برای جلوگیری از آن، قارچکشها را با مکانیسمهای عمل متفاوت چرخش دهید و از مخلوطهای ترکیبی استفاده کنید.
آیا امکان مخلوط کردن همزمان قارچکشها با حشرهکشها یا کودهای مایع وجود دارد و چه نکاتی را باید رعایت کرد؟
مخلوط کردن سموم و کودها ممکن است، اما باید از سازگاری آنها اطمینان حاصل کرد (آزمون اختلاطپذیری در مقیاس کوچک). همچنین، همیشه دستورالعملهای روی برچسب هر محصول را برای توصیههای اختلاط دقیق مطالعه کنید.
نتیجهگیری
همانطور که در این راهنمای مجله دشت سرو بررسی شد، زمان استفاده از قارچ کش در درختان میوه نقش اساسی در سلامت و باردهی باغ دارد. انتخاب زمان مناسب برای سمپاشی، نه تنها کارایی قارچکشها را به حداکثر میرساند، بلکه به کاهش مصرف بیرویه سموم و حفظ محیط زیست کمک میکند. رویکرد جامع شامل تشخیص دقیق بیماری، انتخاب قارچ کش مناسب درختان میوه، رعایت دقیق زمانبندی فازهای رشد و توجه به اصول ایمنی و پایداری، کلید موفقیت در کنترل بیماریهای قارچی است.
باغداران باید همواره باغ خود را پایش کرده، سوابق سمپاشی را ثبت کنند و در صورت نیاز با کارشناسان کشاورزی مشورت نمایند. با رعایت این اصول، میتوانید فواید سمپاشی به موقع درختان میوه را به طور کامل در برداشت محصولات سالم و با کیفیت تجربه کنید و به پایداری باغ برای نسلهای آینده کمک نمایید.
